Γλεμφικό σύστημα εγκεφάλου

Η εγκεφαλική φλεβική επιστροφή είναι ένας νέος, συναρπαστικός τομέας της έρευνας. Ως πρωτοπόρος, θα ήθελα να πω ότι όταν άρχισα να ερευνώ τις εντός και εκτός του κρανίου εγκεφαλικές φλέβες, πολύ λίγα στοιχεία ήταν διαθέσιμα, 10-12 χρόνια πριν. Η εγκεφαλική φλεβική επιστροφή είναι πολύ περίπλοκη από εμβρυολογικής, ανατομικής και φυσιολογικής άποψης. Η στάση του σώματος, της αναπνοής, η ατμοσφαιρική, υδροστατική, και ενδοκρανιακή πίεση αποτελούν σημαντικούς μηχανισμούς. Επιπλέον, το φλεβικό σύστημα είναι στενά συνδεδεμένο με τη ρευστοδυναμική του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, καθώς και με το αρτηριακό και λεμφικό σύστημα της κεφαλής. Κατά τα τελευταία 10 χρόνια, αρχίσαμε να δίνουμε κάποιες αρχικές εξηγήσεις της φυσιολογίας και παθοφυσιολογίας της φλεβικής κυκλοφορίας του εγκεφάλου. Ως συνήθως στην επιστήμη, αυτό συνέβαλε στο να ανοίξουν ακόμη περισσότερες ερωτήσεις. Η μειωμένη εγκεφαλική φλεβική επιστροφή και η περιγραφή της χρόνιας εγκεφαλονωτιαίας φλεβικής ανεπάρκειας (CCSVI) θα μπορούσαν να ανοίξουν νέες προοπτικές στην κατανόηση των νευροεκφυλιστικών διαδικασιών, όπου ένας ισχυρός ρυθμιστής της χρόνιας φλεγμονής, όπως η αποστράγγιση, ήταν πάντα απούσα μεταξύ των παθογενετικών μηχανισμών αυτής της ομάδας ασθενειών.

Cerebral Venous Return

Ο πρωτοπόρος, και συγγραφέας του παραπάνω σημειώματος, είναι φυσικά ο Καθηγητής Zamboni.  Πραγματικά η φλεβική επιστροφή δεν είχε μελετηθεί ποτέ πριν την ανακάλυψη του CCSVI αν και πόσο συμβάλλει σε νευροεκφυλιστικές ασθένειες που παραμένουν άνευ αιτιολογίας, είναι συχνά τερματικές και μάλλον ορφανές φαρμάκων.

Πέρυσι τέτοιο καιρό μάθαμε πως Αμερικανοί και Νορβηγοί επιστήμονες ανακάλυψαν ένα άγνωστο μέχρι τώρα δίκτυο αγγείων-αγωγών, του οποίου η αποκλειστική δουλειά είναι να αποβάλει γρήγορα τις τοξικές και άχρηστες ουσίες από τον εγκέφαλο, μεταξύ των οποίων ένα μεγάλο μέρος από το αμυλοειδές βήτα, ένα πεπτίδιο που συσσωρεύεται στον εγκέφαλο των ασθενών με Αλτσχάιμερ. Το εν λόγω «σκιώδες» σύστημα, που περιβάλλει τα εγκεφαλικά αιμοφόρα αγγεία, φαίνεται να παίζει ανάλογο ρόλο καθαρισμού με αυτόν που επιτελεί το λεμφικό σύστημα στο σώμα.

Brain’s ‘Garbage Truck’ May Hold Key to Treating Alzheimer’s and Other Disorders

Στο υπόλοιπο σώμα, εκτός του εγκεφάλου, ένα δίκτυο αγγείων μεταφέρει τη λέμφο, ένα υγρό που απομακρύνει τις άχρηστες ουσίες από το σώμα (νεκρά κύτταρα του αίματος κ.λπ.). Όμως, αντί να διαθέτει λεμφικό σύστημα, ο εγκέφαλος κολυμπά απλώς στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, το οποίο, όπως υποθέτουν οι επιστήμονες, με αργό ρυθμό καθαρίζει το νευρικό σύστημα από τις άχρηστες ουσίες και τις μεταφέρει στο αίμα. Τώρα, ανακαλύφθηκε ότι ο εγκέφαλος διαθέτει ένα δεύτερο καθαρά δικό του και πολύ ταχύτερο σύστημα καθαρισμού.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον νευροεπιστήμονα Τζέφρι Ίλιφ του Ιατρικού Κέντρου του πανεπιστημίου του Ρότσεστερ στη Νέα Υόρκη, που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο ιατρικό περιοδικό Science Translational Medicine, σύμφωνα με το New Scientist και το Scientific American, δήλωσαν πως «ήταν παράξενο που ένα τόσο σημαντικό και ενεργό όργανο, όσο ο εγκέφαλος, δεν είχε ανακαλυφθεί ότι διαθέτει ένα εξειδικευμένο σύστημα αποβολής άχρηστων ουσιών». Όπως είπε η ερευνήτρια Μάικεν Νέντεργκαρντ, «η μελέτη δείχνει ότι ο εγκέφαλος καθαρίζει τον εαυτό του με πιο οργανωμένο τρόπο και σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ό,τι είχε κατανοηθεί μέχρι τώρα».

A paravascular pathway facilitates CSF flow through the brain parenchyma and the clearance of interstitial solutes, including amyloid β.

Στη μελέτη, αναφέρεται πως

On the basis of in vivo two-photon imaging of small fluorescent tracers, we showed that CSF enters the parenchyma along paravascular spaces that surround penetrating arteries and that brain interstitial fluid is cleared along paravenous drainage pathways.

Εάν υπάρχει CCSVI, είναι προφανές πως το γλεμφικό σύστημα καθαρισμού του εγκεφάλου δεν αποχετεύει σωστά, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να συσσωρεύει άχρηστες ουσίες.

Το «αποχετευτικό» εγκεφαλικό σύστημα (που τελικά «χύνεται» στο κυρίως λεμφικό σύστημα του σώματος) δουλεύει με βάση τις γενικότερες αρχές της υδραυλικής.  Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το νέο σύστημα βοηθάται καθοριστικά στη λειτουργία του από τα νευρογλοιακά κύτταρα, που υποστηρίζουν τα κυρίως νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου (τους νευρώνες). Γι' αυτό οι Αμερικανοί επιστήμονες ονόμασαν «γλεμφικό» το νέο σύστημα (συνδυασμός από τις λέξεις «γλοία» και «λεμφικό»).  Όπως είπε ο Ίλιφ, είναι πιθανό ότι η δυσλειτουργία του γλεμφικού συστήματος παίζει σημαντικό ρόλο στο να συσσωρεύεται αμυλοειδές βήτα στον εγκέφαλο, ένα σημείο- κλειδί για την εμφάνιση νευροεκφυλιστικών νόσων όπως το Αλτσχάιμερ.

Το παραπάνω σημείωμα του Καθ. Zamboni είναι παρμένο από τη νέα ιατρική επιθεώρηση Φλέβες και Λεμφικό Συστημα, που φιλοδοξεί να μελετήσει αυτές τις οντότητες.  Στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού συμμετέχει και ο ίδιος ο Zamboni.