Η ψυχολογία της μάζας

Μπορώ να κατανοήσω γιατί οι Νευρολόγοι δεν δέχονται το CCSVI.  Δε μπορώ με τίποτα όμως να κατανοήσω γιατί συμβαίνει το ίδιο από μεγάλη μερίδα ασθενών.  Αφήνω στην άκρη τους σκεπτικιστές, ή τους ανθρώπους που έχουν την ατυχία, λόγω προβλημάτων όρασης ή κατανόησης, να μην διαβάζουν ή να μη μπορούν να κρίνουν τις εξελίξεις.  Υπάρχει μία ομάδα ασθενών που, παρά τη σωματική τους και, φαινομενικά, πνευματική τους ικμάδα επιμένει ακόμη και σήμερα, μετά από όσα διαβάσαμε στη μετά Ζαμπόνι εποχή, να απορρίπτει τη φλεβική θεωρία.

Τί έχουν να χάσουν οι ασθενείς, αν η φλεβική θεωρία αποδειχθεί σωστή; Τίποτα, το αντίθετο μάλιστα.   Γιατί υπάρχουν τότε ασθενείς που με πείσμα οχυρώνονται στις αυτοάνοσες θέσεις, που άλλοι τους παπαγάλησαν;

α.  Brainwashing: η συστηματική και χρόνια έκθεση σε μία ιδέα την κάνει να φαίνεται αυτονόητη και δεδομένη.  Τα συγγράμματα ιατρικής και τα λαϊκά περιοδικά του ευ ζην και της υγείας κάνουν αντιγραφή-επικόλληση αυτού που πίστευε η προηγούμενη γενιά για την σκλήρυνση: είναι αυτοάνοση.  Κάθε ασθενής και αναγνώστης που πρέπει να δεχθεί την πιθανότητα το CCSVI να είναι αληθές και υπαρκτό, πρέπει προηγουμένως να δεχθεί να ανατρέψει κριτικά το οικοδόμημα της επιστημονικής γνώσης και κοινής γνώμης.    Δεν αμφιβάλλω πως για να υπάρχει το αντίθετο της κριτικής σκέψης, η άκριτη αποδοχή, αυτό σημαίνει πως υπάρχουν και αυτοί που την εξασκούν, ίσως γιατί δεν κατέχουν τη γνώση ή τα εργαλεία για να αναγνώσουν ένα κείμενο.  Το όνομα του Zamboni όμως είναι μόνο ένα google search μακριά.  Γιατί στην εποχή της άμεσης διαδικτυακής πληροφόρησης κάποιοι δεν μπαίνουν καν στον κόπο να διαβάσουν ιδίοις όμμασι εργασίες που αφορούν, εν πάσει περιπτώσει, τον εγκέφαλό τους;  Γιατί αυτή η διαδικασία, πέρα από άσκηση λογικής, είναι και επώδυνη: στο τέλος πρέπει να δεχθείς ότι κάθε αυθεντία, και όλα όσα είχες δεδομένα, είναι μία μυθολογία.

β.  Mythology.  Ναι, ο Homo Sapiens αγαπάει τη μυθολογία, η οποία, άλλοτε ως ιστορικό κείμενο, άλλοτε ως θρησκεία, έχει συνεκτικό ρόλο στην κοινωνία: κρατάει τα μέλη της ομάδας, τα οποία πιστεύουν σε αυτή την ιστορία, μαζί.  Κάπως έτσι δρουν οι σύλλογοι ατόμων με σκλήρυνση κατά πλάκας σήμερα.  Δεν έχω πείρα από πολλούς συλλόγους, αλλά από τους δύο μεγαλύτερους στην Ελλάδα, στους οποίους σχεδόν "διδάσκεται" πως η σκλήρυνση είναι αυτοάνοση και αποφεύγεται εχθρικά η θεωρία του CCSVI.  H ομάδα νιώθει πως απειλείται από έναν ασθενή που μάλλον καλοπροαίρετα θέλει να ενημερώσει και τους υπόλοιπους για το CCSVI - καλοπροαίρετα λέω γιατί υπάρχει αντικειμενική συμ-πόνοια μεταξύ των ασθενών, και γιατί δεχόμαστε πως υπάρχει και ένα αλτρουιστικό ένστικτο στην ομάδα.  Ωστόσο στις ομάδες-συλλόγους διαγράφονται συναισθηματικά τα άτομα που εμμένουν στο CCSVI και επιτίθενται στην αυτοανοσία: είναι λιγότερο μέλη της ομάδας, και η διαφορετικότητά τους αντιμετωπίζεται ή με καχυποψία (βλέπε υπόνοιες για οικονομικές απολαβές) ή με εχθρότητα: ποιός είσαι εσύ που θα κρίνεις τον πρόεδρό μας/νευρολόγο μας/κοινωνία μας/εμάς;

γ.  Mass psychology.  Η ομάδα των ασθενών είναι μάζα εύπλαστη, γιατί είναι ανελεύθερη να κρίνει, όσο κυριαρχείται από τον φόβο.  Ο φόβος δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την πίστη.  Πίστη σημαίνει άκριτη αποδοχή μίας θέσης, άσχετα αν αυτή η θέση έχει επιχειρηματολογηθεί ή όχι.  Η αυτοανοσία είναι πίστη.  Η πρόταση πως η ψυχολογία παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο στην σκλήρυνση είναι πίστη.  Ο καθησυχασμός πως "όλα θα πάνε καλα", όπως αρέσκονται να λένε οι Νευρολόγοι στους νέους ασθενείς, είναι ευχή και πίστη.  Η πρόβλεψη πως "δε θα μείνεις ανάπηρος" είναι μόνο πρόβλεψη.  Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι αλήθεια, ή γνώση.  Γίνονται αλήθεια ή γνώση μόνο όταν αποδεικνύονται.  Γιατί όμως "πιάνουν" όλα αυτά στους ασθενείς;  Γιατί από αυτούς έχει προκύψει μία μάζα (λέω μάζα, και όχι ομάδα, γιατί η μάζα δεν έχει κοινό σκοπό συνήθως) και κάθε μάζα αναπτύσσει τα αντανακλαστικά του συνόλου.  Σαν τον Χορό στην αρχαία τραγωδία: έμπαινε στην σκηνή και φώναζε αυτό που θέλει η κοινή γνώμη να γίνει, όχι αυτό που επιτάσσει η λογική.  "Θέλω" σημαίνει συναίσθημα.  Και κανείς δεν θέλει να πιστέψει πως η πατρική φιγούρα του προέδρου/νευρολόγου/αρχηγού της ομάδας κάνει λάθος.  Η σύγκρουση αυτή φτάνει σε κοινωνιοβιολογικό επίπεδο: είμαστε έτοιμοι να καταρρίψουμε τους θεούς μας και τις αυθεντίες μας και να ζήσουμε χωρίς αυτές;

δ.  Religion.  Να που το ερώτημα αγκαλιάζει πολλές πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς.  Το να δεχθείς πως η "πατρική", παντογνώστρια και πανταχού επιβλέπουσα φιγούρα του Νευρολόγου κάνει λάθος σημαίνει πως αντικαθιστάς την πίστη με αβέβαιότητα, μέχρι να βρεθεί η νέα βεβαιότητα.  Η επιστήμη έχει κατηγορηθεί, με την καλή έννοια, πως επέφερε αυτή την απογοήτευση στον άνθρωπο από τότε που του ανέλυσε κάθε είδους δοξασία και πίστη με φυσικούς όρους.  Άρα μη πίστη σημαίνει απογοήτευση, μεγάλο συναισθηματικό ξεβόλεμα και, το κυριότερο, μη πίστη συνεπάγεται το μεγαλύτερο στοίχημα: αυτό της προσωπικής ευθύνης.  Ξαφνικά δεν ευθύνεται κανένας για όσα σου συμβαίνουν παρά μόνο εσύ.  Εσύ αναλαμβάνεις την ευθύνη της ζωής σου.  Μεγάλη ελευθερία, και όλα τα ρίσκα του μέλλοντος είναι δικά σου.  Όμως αυτό σε βγάζει αυτόματα εκτός μάζας.  Σε αφήνει έκθετο στην πραγματική ζωή, απέναντι από την απυρόβλητη μάζα των ομοιόμορφων πίστεων.

ε.  Evolution.  Και αν υπάρχει και αυτή η ομάδα ασθενών που μετρά πολλά χρόνια στη νόσο και πολλά προβλήματα και αρνείται πως η αιτία του προβλήματος βρέθηκε τώρα, ενώ αυτοί έχουν υποφέρει;  Μάλλον υπάρχει και αυτή η ομάδα, και ο μηχανισμός της άμυνάς τους είναι η άρνηση.  Μάλλον αυτοί δεν ευθύνονται καθόλου.  Η εξέλιξη θα κριθεί στα, υποτίθεται, ανταγωνιστικά μέλη της ομάδας των ασθενών, και αυτά είναι πολλά.  Η θεωρία του CCSVI οπωσδήποτε θα κατισχύσει της αυτοανοσίας τα επόμενα χρόνια, αλλά η αντίσταση ασθενών θα συνεχισθεί: ο κόσμος που έπλασαν οι Νευρολόγοι κατ'εικόναν και καθ'ομοίωσιν έχει πάρα πολλά ελαττώματα και κενά για να το δεχθεί κανείς, όταν έχει βολευτεί σε αυτόν.  Το χοντρό ψέμα γίνεται πάντα πιο εύκολα πιστευτό από ένα μικρό ψεματάκι.  Και οι ψεύτες, σαν σπασμένο τηλέφωνο, διαδίδονται.

Πού και πού, στην άλλη όχθη, την όχθη της γνώσης, θα περνάνε άνθρωποι που η φθορά της ασθένειας και η συνεχής επιδείνωση τους έκανε να καταλάβουν πως κάτι πάει λάθος με τον προηγούμενο κόσμο.  Και άντε τώρα να δεχθείς πως ο πραγματικός κόσμος είναι ένας στον οποίο το κέρδος των φαρμακευτικών και η φιλοδοξία του γιατρού σου είναι μεγαλύτερα από την πιθανότητα της πρόβλεψής τους "όλα να πάνε καλά".  Αν υπάρχουν ασθενείς που δεν δέχονται το CCSVI, είναι γιατί υπάρχουν άνθρωποι που διδάχθηκαν να προτιμούν τα μυθεύματα ενός δήθεν ωραίου και δίκαιου και ευγενούς πολιτισμού, ενός κόσμου στον οποίο οι θυσίες τους θα ανταμειφθούν, στον οποίο η μειωμένη ποιότητα ζωής από την ιντερφερόνη αποκλείεται να μη συνεπάγεται κάποιο όφελος: μα πόνεσα τόσο πολύ, είναι δυνατόν να μην ανταμειφθώ;

Το εύχομαι σε όλους, αλλά δεν το γνωρίζω.

Χορός: Γιατί έδωσες τη φωτιά στους ανθρώπους;

Προμηθέας: Για να τους μάθω να μη φοβούνται τους θεούς.

Χορός: Και τί θα βάλουν τώρα οι άνθρωποι στη θέση αυτού του τρομακτικού κενού;

Προμηθέας:  Τη γνώση.

Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης.